Aristoteles
Metaphysica

Translatio Arabica-Latina, Versio Vulgata Liber 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Copyright 2011 © Rega Wood

TEI-compliant XML

Variantes (Variants) | Notae (Notes)

Metaphysica 10*

(iota)

*Bolded Text Quoted by Richard Rufus

[1052a15] |B 320r| |F 1| |I 148ra| |M 126ra| |N 332ra|
1. Dictum est prius quod unum dicitur multipliciter, in | distinctionibus in quibus narratur secundum |I 148rb| quem modum dicitur res; dicitur enim multis modis, | qui cum copulantur fiunt quattuor modi rerum. |B 320v| | Primus est quae dicuntur per se unum, non per | accidens; est enim continuum aut simpliciter aut magis illud quod est [20] naturaliter, non per contactum neque per ligamentum. Et magis quam hoc unum | et est ante, et magis quod non dividitur motus actionis et est magis simpliciter. | Et etiam tale aut magis est totum quod habet aliquam naturam et | formam. Et maxime quod est tale naturaliter, non violente, ut | illud quod est unum per glutinum aut per clavos aut per ligamenta, sed habet |F 2| aliquid in se quod est [25] causa suae continuationis. Et tale est ut motus sit unus | et non dividatur secundum locum et tempus. Et hoc est manifestum, | si aliquod primum habet principium primi motus naturaliter, | ut motus circularis ut motus simplex, quoniam hoc est prima magnitudo. | Quaedam igitur sunt unum et secundum hunc modum, aut quia sunt continua aut quia sunt totum. [30] Et quaedam sunt talia per |M 126rb| convenientiam, sicut ista quorum intelligere est unum, et sicut ista | quae non dividuntur neque dividuntur in divisibilia, ut definitiones indivisibilium, sicut definitio puncti, quae non dividitur. Si autem fuerit | numero singulare, non dividitur numero. Unum autem secundum formam est illud quod non habet | divisionem secundum cognitionem. Unum igitur primum est illud quod est substantiarum | causa unius. Unum igitur dicitur secundum numerum istorum modorum, sicut illud quod est [35] continuum naturaliter et totum et singulare et | universale. Omnia enim ista sunt unum quia non dividuntur. Quaedam vero [b1] secundum motum, et quaedam secundum intellectum et rationem. |

[1052b2] |F 5| |I 148vb| |M 126va| |N 332rb|
2. Et oportet aestimare per cognitionem, quoniam non oportet aestimare quod dicitur eodem modo illud quod dicitur unum per quale | et quod est per essentiam unum. Unum vero dicitur | secundum |I 149ra| numerum istorum modorum, et quodlibet istorum erit [5] unum quando habuerit |M 126vb| aliquem istorum modorum. Quoniam autem est unum, et forte | erit alterius istorum et forte erit aliud quod est propinquum | secundum nomen magis quam ista, illa autem in potentia. Ut si esset necesse loqui de elemento | et causa et distinguere ea a rebus | et inducere definitionem nominis; ignis enim est sicut [10] elementum. Et rectum est ut sit et infinitum per se aut | per aliud tale, et quod non est ita; essentia enim ignis et elementi non sunt |F 6| idem, | sed ignis est elementum sicut natura alicuius. | Et hoc nomen autem accidit sicut accidit | ei per complementum, quia est aliquid ex hoc sicut est ex primo quod est in re. Et similiter [15] etiam essentia et unum et omnia quae sunt in talibus |B 321r| istis. Et ideo | essentia unius est ut non dividatur, et est quia ista res est, et est non | separata per locum aut formam aut cognitionem, et est totum et terminatum. | Et ideo est magis quam aliud prima mensura cuiuslibet generi. | Et quantitates valde dominae, et ex hoc est in aliis rebus; [20] mensura enim est illud per quod cognoscitur quantitas. Et quantitas | cognoscitur secundum quod est quantitas aut per unum aut per numerum. Et omnes numeri cognoscuntur | per unum. Ergo omnis quantitas secundum quod est quantitas cognoscitur per unum, | et illud per quod primo cognoscitur est unum. Et ideo unum est | principium |M 127ra| numeri, non numerus. |

[1052b25] |F 9| |I 149va| |M 127rb| |N 332va|
3. Et ex hoc dicitur mensura in aliis rebus per quam scitur primo quaelibet earum. Et | actio cuiuslibet earum est una in longitudine et latitudine et profundo | et velocitate; gravitas enim et velocitas sunt communes in contrariis, | et utraque earum est duplex, ut grave, quod est illud quod ex | declinatione est in re et etiam illud quod habet additionem declinationis. Et velocitatem [30] quae habet aliquem motum eius quod habet per quantitatem et quod  habet additionem motus etiam; | grave enim habet velocitatem, et leve tarditatem. In omnibus | igitur istis est mensura et principium quod non dividitur; | in lineis enim aliis utuntur mensura aequali mensurae sicut illud quod non dividitur, | quia quaerunt mensuram in omnibus rebus aliquod indivisibile. Et hoc est [35] simplex, aut qualitatis aut quantitatis. Ubi igitur aestimatur | quod non est diminutio aut additio, illud est mensura vera, quia [1053a1] numeri sunt certi. Et positio eorum est quod unum | non dividitur. Et in aliis rebus assimilat ei quod est tale; est | enim ex linea et tali, quod est centum |N 332vb| librae. Et semper a maiori magis latet si diminuitur | aut additur in eo aliquod quod latet in minori. Igitur illud |I 149vb| [5] in quo impossibile est ut hoc sit in eo sensibile accipitur ab | omnibus pro mensura in rebus humidis et in gravitate | et in magnitudine. Et tunc aestimant quod sciunt quantitatem quando sciunt illam | per hanc mensuram.

[1053a8] |F 12| |I 150rb| |M 127vb| |N 333ra|
4. Et utuntur hoc motu simplici | et veloci propter paucitatem temporis. Et [10] ideo in computatione stellarum unum quod est tale est principium in mensura; | positum enim est apud eos quod motus caeli est eodem modo et valde velox etiam, | et per illum iudicant de aliis motibus. Et in musica diasis, |F 13| quod est neuma duorum punctorum quod non dividitur, quia est | valde brevis. |B 321v| Et in voce littera; unum enim in omnibus istis est | hoc modo, quia unum non est commune, sed sicut dictum est. Et non semper [15] mensura est unum numero, sed forte magis est, ut diasis, quoniam sunt | duo quae non sunt auditus, sed in sermone. Et | vocibus per quas mensurat sunt multae. Et diameter mensuratur per duo, | et latus etiam. Et sunt aliquae magnitudines et  habent omnes magnitudines. Non igitur | unum est mensura omnium rerum neque omnium magnitudinum quae cognoscuntur. Et ex istis est |M 128ra| substantia, quae cum dividimus eam, [20] aut per quantitatem aut per formam. Et ideo unum non dividitur, quia est primum omnium rerum quae non dividuntur. Et non | omne unum est indivisibile eodem modo, ut pes et unitas. Sed quaedam non dividuntur | omnino, et quaedam volumus ut sint indivisibilia per sensum, ut | dictum est. Omne igitur continuum est divisibile, et [25] mensura semper est unigenea. Verbi gratia, quoniam mensura magnitudinum est magnitudo, et similiter in unoquoque simplicium. | Longitudinis ergo longitudo, et latitudinis latitudo, et vocis vox, et gravitatis | gravitas, et unitatum unitas, quoniam sic oportet accipi | ut numerorum numerus. Et si oportet |I 150va| ut sit ita, sed non | est necesse ut sit sicut hoc, sed est necesse [30] mensura unitatum unitates. Numerus autem est multitudo unitatum. |

[1053a31] |F 16| |I 150vb| |M 128rb| |N 333rb|
5. Dicimus etiam quod scientia est mensura rerum, et | sensus propter eandem causam; scimus enim |M 128va| per ista aliquid. Et si non, | magis dignum est ut mensurentur quam ut mensurent. Sed accidit nobis | quasi, si aliquis mensuraret nos, sciremus cuius mensurae sumus per mensuram [35] cubiti positi super nos. Et Affratagoras | dicebat quod homo est mensura omnium rerum, scilicet [b1] sciens et sentiens, quia alter istorum habet | sensum, et alter scientiam. Et ideo dicimus quod sunt mensurae | rerum positarum. Et quia nihil dicebant distinctum, | ut aliquid dixissent, manifestum est quod essentia unius magis, |I 151ra| et est nomen [5] quod ponunt perfectis. Est principaliter quantitatis, deinde qualitatis, | et erit tale. Alterum vero si fuerit indivisibile secundum | quantitatem, et alterum si fuerit secundum qualitatem. Et ideo unum est indivisibile, aut | modo simplici aut quia est unum. |

[1053b9] |F 19| |I 151rb| |M 128vb| |N 333va|
6. Secundum autem substantiam et naturam perscrutemur quomodo [10] est, quemadmodum perscrutati sumus de quaestionibus difficilibus, quid | sit unum. Et utrum oportet aestimare ipsum esse unum sicut | substantia alicuius, sicut dixerunt Pythagorici, | et Plato post, aut est aliqua natura |B 322r| posita. | Et oportet cum hoc dicere sermonem |M 129ra| magis clarum, ut [15] dixerunt naturales; quidam enim dixerunt quod unum est amicitia, | et quidam finitum, et quidam infinitum. Sed si sit impossibile ut aliquod universalium | sit substantia, sicut dictum est in sermonibus de substantia et qui dicti |I 151va| sunt de | ente, ergo hoc non est substantia etiam, quoniam impossibile est ut aliquid sit praeter | multitudinem quia est commune, sed quia est dictum [20] tantum. Ergo manifestum est quod non est substantia, sicut unum non est etiam; unum enim et ens sunt praedicamenta universalia | magis, et dicuntur de omnibus. Ergo neque genera naturaliter, | neque substantiae abstractae ab aliis. Et impossibile est etiam ut unum sit genus | propter illas causas, neque ens, neque substantiae sunt genera. Et etiam necesse est ut omnia sint similiter. |

[1053b25] |F 21| |I 151vb| |M 129rb|
7. Et ens dicitur modis aequalibus modis unius. Cum igitur unum est in | qualitatibus, et est aliqua natura, et hoc est in | quantitatibus etiam, manifestum |N 333vb| est quod oportet universaliter quaerere quid sit unum, sicut | ens etiam, cum in cognitione quod est hoc non est sufficientia. Sed | in coloribus unus color, ut albus. [30] Alii vero videntur generari ex hoc et ex nigro, | et nigrum est privatio albi, sicut obscuritas privatio lucis. |I 152ra| Hoc | igitur privatio est lucis. Ergo si entia essent colores, tunc | entia haberent numerum, sed aliquorum. Manifestum est igitur quod essent colores, | et unum etiam secundum quod est unum, si fuerit unum, ut album. Et similiter etiam [35] si entia essent neumata, tunc diasis esset numerus. Sed non componit ea substantia et unum. Ergo quodlibet est aliquid habens substantiam non [1054a1] unum, sed diasis, et similiter in neumatibus. Etiam si entia essent litterae, | numerus |F 22| eorum esset una littera |M 129va| vocalis. | Et si essent figurae rectarum linearum, tunc numerus figurarum esset figurae, | et unum triangulus. Et idem sermo est de aliis [5] generibus etiam. Ergo si in passionibus et in qualitatibus | et in quantitatibus et in motu est numerus, | et in omnibus unum aliquod, et numerus est aliquorum, est alicuius unius etiam, et | non est hoc in substantia, necesse est ut similiter sit in substantia etiam; hoc enim | est consimile in omnibus. Manifestum est igitur quod unum in [10] quolibet genere est natura, et non est hoc unum natura alicuius eorum. | Sed sicut in coloribus quaerere unum colorem | est unum, similiter in substantia etiam quaerere unam substantiam est unum. |

[1054a13] |F 25| |I 152rb| |M 129vb| |N 334ra|
8. Quoniam autem intentio unius est eadem quoquomodo cum intentione entis manifestum est. | Quoniam modi consecutionis eorum ad praedicamenta sunt aequales. Et quia essentia eorum non est [15] una, neque alterum solum. Verbi gratia, quod unum in praedicamento quod dicitur quid et in qualitate non est unum, |B 322v| sed | simile |I 152va| sicut ens. Et quia non additur | praedicamento aliud, ut unus homo hominum, sicut neque per essentiam, | praeter quale aut ubi aut quantum aut illud |M 130ra| quod est essentia unius etiam, non | essentia cuiuslibet. |

[1054a20] |F 27| |I 152vb| |M 130rb|
9. Et etiam unum et multum opponuntur sibi secundum situm multis modis. | Et unus eorum est unum et plura et divisio et non divisio. | Unum enim eorum secundum quod dividitur dicitur multum; | illud enim quod non dividitur dicitur unum secundum quod non dividitur. Opposita | igitur in situ sunt quattuor modis, et unus eorum dicitur secundum privationem. [25] Sunt igitur contraria, et non dicitur de contrario esse sicut contradictoria, |N 334rb| neque sicut relativa | etiam. Et scitur unum quod non dividitur per unum | quod dividitur; multi|F 28|tudo enim est magis sensibilis, | et quod dividitur est magis quam illud quod non dividitur. Ergo sermo | de multo est ante sermonem de indivisibili propter sensum. |

[1054a30] |F 29| |I 153ra| |M 130va|
10. Et sicut descripsimus in divisione contrariorum, unum habet | idem et simile et aequale, et multum habet | diversum et dissimile et inaequale. Cum igitur dicitur idem | multis modis, quorum unus est numerus, quem forte dicimus | idem. Et etiam si fuerit unum per definitionem et numerum, aut sicut [35] illud quod dicitur idem secundum formam et materiam. Et etiam si definitio [b1] quae est substantiae fuerit una, aut sicut dicitur quod lineae aequales | sunt lineae rectae idem. Et similiter figurae quadrangulae aequales, quoniam anguli earum sunt aequales, quoniam et si sint plures, | sed tamen aequalitas in istis est una.

[1054b3] |F 31| |I 153va| |M 130vb| |N 334va|

11. Et dicuntur consimilia cum non fuerint | idem simpliciter et non fuerint non diversa per lineam [5] compositam secundum formam, et fuerint idem. Verbi gratia, quod quadrangulus maior est consimilis quadrangulo | minori, et lineae quae sunt non aequales etiam sunt consimiles. Illa autem | quae sunt idem non simpliciter non habent | formam quae est eadem, et est in eis magis et minus, et cum non | fuerit magis et minus. Et quaedam cum fuerit passio eadem [10] in forma, ut album valde et minus, dicuntur consimilia quia formae eorum est una. Et quaedam cum in eis fuerit idem magis quam | diversa, aut simpliciter aut facilis esse, aut stannum argento | et cuprum1 auro, quia est ruffum et igneum. Ergo manifestum est | quod diversum etiam et dissimile dicuntur multis modis, et quod [15] aliud et idem dicuntur secundum oppositionem in situ. Et ideo omne dicitur | aut idem aut aliud. Et quidam quoniam materia et | def|M 131ra|initio non fuerint unum. Et ideo oppositum etiam est diversum. Et tertium sicut | illud quod est in ma|B 323r|thematicis. |F 32| Diversum enim aut idem propter hoc dicitur | utrumque in respectu uniuscuiusque aliorum. Et sunt omnia quae dicuntur unum et ens; non enim [20] contradictoria est idem. Et ideo non dicitur in eis quae non sunt. | Non autem idem dicitur. In omnibus vero entibus dicitur. | Unum enim aut erit unum naturaliter aut non erit; unum enim dicitur de ente naturaliter et de ente per accidens, id est, unum artificiatum sicut scamnum. Et erit unum naturaliter, aut non erit et ens unum. Et diversum | et idem secundum hoc opponuntur sibi in situ.

1Cf. Rufus, SMet 10.4.E3: “Consequenter dicit quod duo subiecta in quibus sint <vel forsan: sunt (st) S> plures dispositiones <definitiones V> convenientes <vel forsan: consequentes (9ntes) S> et sensibiles quam non convenientes <vel forsan: consequentes (9ntes) S> vel quod de facili possint <possunt (posst) S> esse plures convenientes <vel forsan: consequentes (9ntes) S> quam non convenientes <vel forsan: consequentes (9ntes) S>, ut per <secundum S> artificium, sunt similia. Verbi gratia, stannum <stangnum SV> et argentum et cuprum <ciprum V> et aurum” (S 118rb, V 81vb).


[1054b23] |F 35| |I 154ra| |M 131rb| |N 334vb|
12. Diversitas autem et alietas alio modo, | quoniam diversum et illud cuius est diversum non est necesse ut sit diversum a re. [25] Omne enim ens aut est diversum aut idem. Quod autem differt | ab aliquo per aliquid differt. Ergo necesse est ut sit aliquid idem per quod differunt. | Et hoc est genus aut forma; omne enim differens | differt per genus aut per formam. Per genus autem illa quae non habent medium |M 131va| materiam communem | neque generantur ex invicem, ut omnia quorum figura praedicamenti est aliud. [30] Per formam vero illa quorum est genus idem. Et dicitur genus illud | quod est idem per substantiam omnia diversa. |

[1054b32] |F 37| |I 154va|
13. Quoniam autem contrarietas est aliqua diversitas, manifestum est ex sequentibus quod | bene fuit hoc positum. Omnia | enim videntur esse differentia, et non illa quae sunt diversa tantum. [35] Sed quaedam sunt diversa secundum genus, et quaedam per ordinem |N 335ra| [1055a1] unius praedicamenti. Ergo sunt in eodem genere et sunt eadem | secundum genus. Et determinatum est in aliis locis quae sunt |M 131vb| secundum genus idem aut diversa. | Et cum possibile est ut differunt ab invicem differentia | maiori et minori, [5] manifestum est quod aliqua differentia magna est. | Quoniam illa quae differunt secundum genus impossibile est ut sint | ex invicem, sed distant magis et non conveniunt. | Illa autem quae differunt secundum formam generantur ex contrariis, | quia sunt maiora. Et distantia aliarum rerum est maxima distantia. Ergo [10] distantia contrariorum etiam. Sed maximus in quolibet | genere est perfectum; magnum enim est illud cui non est additio. | Perfectum vero extra quod nihil est; | diversitas enim habet perfectionem, sicut aliqua etiam dicuntur perfecta quia habent complementum. | Et nihil est extra perfectionem ultimum sicut ens, [15] et est continens. Et ideo nihil est extra perfectionem, et perfectio nullo indiget omnino. |

[1055a16] |F 39| |I 154vb| |M 132ra|
14. Quoniam autem contrarietas est differentia completa, | manifestum est ex istis. Et cum contraria dicuntur multis modis, | accidit eis ut sint completa hoc modo secundum quod est eis essentia ut sint |I 155ra| contraria etiam. | Et cum omnia ista sint, |B 323v| manifestum est quod impossibile est [20] ut unum habeat multa contraria. Nullum enim est magis posterius quam postremum. | Et una dimensio non habet plus quam duo ultima. | Et universaliter si diversitas est differentia, et diversitas est duorum, | ergo complementum etiam. Et necesse est etiam ut definitiones | contrariorum postremi sint verae; diversitas enim completa habet [25] diversitatem maximam. Impossibile enim est ut aliquid sit magis distans in diversis secundum genus |M 132rb| | et formam. Declaratum est igitur quod diversitas non est in eis quae |F 40| sunt extra | genus, et quod hoc in eis est maximum, et quod maxime [30] diversa in uno genere sunt contraria; diversitas enim maxima in istis est diversitas completa. Et etiam diversa maxima diversitate quae sunt in eodem genere, quoniam est materia eadem contrariorum. | Et quae sunt in eadem potentia sunt diversa maxima diversitate; | eadem enim scientia est in eodem genere. Et in eis est completa diversitas et | maxima.

[1055a33] |F 42| |I 155rb| |M 132va| |N 335rb|
15. Et prima contrarietas est habitus et privatio. | Et non omnis privatio, quoniam privatio dicitur multis modis, [35] sed |I 155va| illa quae est perfecta. Alia vero contraria | dicuntur de talibus istis; quaedam enim quia habent, et quaedam quia agunt et quia habent agentia, | et quaedam quia sunt diminutio. Et etiam ista et alia | contraria. Et si opponuntur secundum oppositionem, contradictoria et contraria et privativa et [b1] relativa. Et contradictoria sunt prima illorum. | Et nullum medium est contradictoriorum. Contraria vero possunt habere medium. | Manifestum est quod contradictoria et contraria non sunt idem. Privatio autem | est contradictoriorum quoquomodo, quoniam si illud quod non habet potentiam ut omnino sit [5] et illud quod non habet illud quod naturaliter debet habere est privatio, aut universaliter aut aliquo modo | singulari, quoniam hoc dicitur multis modis, sicut | distinximus in aliis locis. Ergo privatio est contradictoria quae | distincta est sine potentia accepta cum |M 132va| recipiente. Et ideo | non est medium inter contradictoria. Aliqua autem privatio habet medium. Ae|F 43|quale [10] vero illud quod non aequale. Aequale vero totum aequale non totum, sed si | fuerit solum in recepto aequalis.

[1055b11] |F 45| |I 156ra| |M 133ra| |N 335va|
16. Et si generationes in materia sunt ex | contrariis, et generantur aut ex forma et ex | habitu formae, aut ex aliqua privatione formae, manifestum est | quod contraria omnia erunt privatio. Privatio vero non erit [15] neque omnia contraria. Et causa in hoc est quia possibile | est privatum privari multis modis. Ista enim contraria sunt postremo ex aliis ex quibus sunt transmutationes. | Et hoc |B 324r| manifestum est etiam ex sermone sequenti; | omnia enim contraria habent privationem alterum contrariorum. | Sed non est simile in omnibus, quoniam inaequalitatis est aequalitas, [20] et dissimilitudinis similitudo, et pravitas studiositatis. Et diversantur sicut | dictum est. Unum vero quando fuerit privatum tantum, et aliud quando | in |F 46| aliquo tempore fuerit alicuius, sicut est alicuius in aliquo tempore aetatis, aut modo dominanti vero totius. | Et ideo quaedam habent medium, et est homo non bonus aut | malus. Et in quibusdam non est, sed impar aut [25] par. Et etiam in quibusdam |M 133rb| est subiectum terminatum, et in quibusdam | non. Ergo manifestum est quod semper alterum contrariorum est | modo privativo, et quod hoc necesse est.

[1055b27] |F 48| |I 156rb| |N 335vb|
17. Et si principia contrariorum et genera | eorum sunt sicut unum et multum, et unum | attribuitur istis. [30] Sed cum unum est contrarium uni, rectum est ut aliquis quaerat quaestionem difficilem, quomodo | opponuntur secundum oppositionem unum et multum et aequale magno |M 133va| | et parvo. Quoniam si opposita secundum positionem dicuntur semper per utrum, | scilicet |I 156va| utrum album aut nigrum, et utrum album aut non-album, | et non dicimus utrum homo aut non-album nisi per [35] accidens. Et quaestio est ‘Ille veniens est Meleon aut Socrates?’, | quoniam hoc non est necesse in aliquo genere omnino, sed iste etiam | deinde fuit deceptus. Quoniam opposita secundum oppositionem non possunt | exsistere insimul, et ipse utitur hoc hic etiam cum dicit, “Utrum veniens est alter?,” [1056a1] quoniam si essent insimul, tunc quaestio esset derisibilis. Et cum fuerint | hoc modo etiam, tamen cadent sub oppositione in uno aut multo, | sicut utrum veniunt ambo aut  unum.

[1056a4] |F 50| |I 156vb| |M 133vb|
18. Si igitur semper in oppositis est interrogatio per utrum, et dicitur utrum est magis [5] aut minus aut aequale, quid igitur opponitur secundum oppositionem | aequali? Quoniam non est contrarium neque alteri tantum neque utrique, quoniam erit | maius minori. Et etiam aequale est contrarium non-aequali. Ergo erit | aut multitudinis aut unitatis. Et si non-aequale | significat idem utrique, ergo erit oppositum in positione utrique. |

[1056a10] |F 51| |I 157ra| |M 134ra| |N 336ra|
19. Et quaestio difficilis accidit dicentibus quod inaequale solum est inter. | Sed accidit ut unum contrarium sit duorum – quod est impossibile. | Et erit aequale, videtur, inter magnum et parvum. | Contrarium enim non videtur inter. Et impossibile est hoc de definitione etiam, | quoniam non est completa si fuerit inter, [15] sed habet semper aliquid inter. Remanet igitur ut opponantur secundum positionem sicut negationem | aut sicut privationem. Sed impossibile est alte|F 52|ri; non enim est aequale negatio | magni magis quam parvi. Ergo est utrique negativa privativa. | Et ideo dicitur utrum de utroque, et non dicitur de | altero utrum est maius aut aequale aut utrum est aequale |I 157rb| aut [20] minus. Ergo sunt tria. Privatio autem est de necessitate. Quoniam non | omne quod non est maius aut minus est aequale, |B 324v| sed in eis quae sunt | illa; aequale enim est illud quod non est magnum aut parvum et naturaliter | est magnum aut parvum. Et opponitur ambobus | secundum positionem, [26] quoniam utrumque dicitur multis modis. Et non habet nomen. Et recipiens non est unum, | sed plura, et non album aut nigrum. | Neque hoc est unum, sed terminatum aliquo modo illud de quo dicitur | haec negativa modo privativo, quoniam necesse est ut sit aut rubei [30] coloris aut alterius. Non igitur est verus sermo | aestimantium quod sermones omnium rerum sunt consimiles. Ergo erit | inter manum et vestimenta manus |M 134rb| quod est neque vestimentum aut | manus, cum non sit bonum aut malum etiam inter bonum | et malum; est enim medium inter omnia. [35] Et non accidit ut hoc sit de necessitate, quoniam negativa congregata quae opponitur | secundum positionem est medium, et habet naturam ut sit aliqua distantia. [b1] Quaedam autem non habent diversitatem quorum negativa congregata sunt in eodem genere. | Ergo subiectum non est unum. |

[1056b3] |F 56| |I 158ra| |M 134va| |N 336rb|
20. Quaerenda est haec quaestio de uno etiam et multo, | quoniam si multum opponitur uni |M 134vb| modo simplici, [5] accidunt uni impossibilia. Tunc enim erit unum paucum aut pauca; multa enim opponuntur paucis. Et etiam duo | erunt multa, cum duplum |F 57| est de magnis multiplicibus, et unum opponitur | duobus etiam. Ergo unum est paucum. Et si non fuerit ita, cui igitur opponantur duo, et erunt multa, | nisi uni aut pauco? Nihil enim est minus de numero. [10] Et etiam si est sicut in longitudine longum et breve, ita in multitudine |N 336va| | multum et paucum, ergo quod est multum est multa, et | quod multitudo est multum, nisi differat aliquo modo in continuo facilis determinationis. | Tunc igitur erit paucum aliqua multitudo. Ergo unum erit multitudo, | et si sit paucum etiam. Et similiter necesse est ut duo sint multitudo. Sed [15] rectum est ut quaedam multitudo dicatur multitudo etiam, sed quia est | diversum, ut aqua est multum, non multitudo. Sed sicut illa quae non dividuntur | in ista, quoniam ista dicuntur uno modo, si fuerit multitudo quae habet partes quaedam, | id est, et sua quaedam sunt sicut numerus. Et opponuntur uni tantum, [20] et similiter opponitur unum multitudini, sicut cum aliquis dicit | unum et unum semper, et album et album, et mensurata in respectu | mensurae. Et mensuratum |M 135ra| est unum, | et omne unum est mensuratum | ab uno. Et quemadmodum oppositum est unum, non paucum, [25] similiter duo sunt multa etiam aut | addita, aut alicui aut simpliciter. | Sed duo sunt pauca simpliciter, quia est | prima multitudo quae habet quaedam. Et ideo non bene dixit Anaxagoras in hoc | quod dixit quod omnia erant insimul |I 158rb| infinita in multitudine et parvitate. |B 325r| [30] Et etiam deberet dicere in loco parvitatis paucitatem, | quoniam non sunt finita in paucitate unius, sicut dixerunt quidam, | sed propter duo.

[1056b32] |F 61| |I 158vb| |M 135rb| |N 336vb|
21. Unum opponitur | multo ut mensura mensurato. Ista autem quae opponuntur | secundum relationem sunt omnia quae non sunt per se de capitulo |M 135va| relationis. [35] Et iam distinximus in alio libro quod relativum dicitur multis modis. Uno modo vero sicut | contraria. Et alio sicut scientia ad scitum; dicitur [1057a1] enim aliud in respectu illius. Unum autem nihil prohibet ut sit minus aliquo. Verbi gratia, | duobus, quoniam |F 62| si non est minus, est paucum etiam. | Multitudo vero est tamquam genus numerorum. Numerus vero est multitudo | mensurata per unum. Et opponuntur unum et numerus quoquomodo, non sicut [5] contrarium, sed sicut dictum est in quibusdam relativis quae opponuntur sicut opponuntur mensura | et mensuratum. Et ideo non omne quod est | unum est numerus, sicut omne quod non dividitur. Et | scientia dicitur tali modo in respectu sciti, sed non convertitur. Scientia igitur videtur mensura, et scitum [10] mensuratum. Sed accidit quod omnis scientia sit scitum, | sed non omne scitum sit scientia; scientia enim quoquomodo | mensuratur per scitum. Multitudo vero non est | contraria pauco etiam, sed hoc multum quod est sicut multitudo | una addita multitudini ei est contraria. Et multitudo non est contraria uni omni modo, sed cuidam, [15] sicut dictum est, quia dividitur. Illud autem quod non dividitur est sicut illud quod est | relativum |I 160ra| sicut scientia, sicut numerus sciti. Unum vero | mensura. |

[1057a18] |F 66| |I 160rb| |M 136ra| |N 337ra|
22. Contraria vero possunt esse mediata, et | in quibusdam est necesse ut sit medium inter contraria. Omnia [20] enim media sunt in eodem genere, et illa quae |I 160va| habent medium etiam. | Et dico media omnia ista ad quae primo transmutabile transmutatur | necessario. Verbi gratia, quod si motus fuerit de neumate ad | acutum, primo veniet in neumatibus minus convenientibus quae sunt | inter. Et similiter in coloribus si fuerit motus de albo [25] in nigrum, primo veniet ad rubeum et glaucum. | Et similiter de aliis. Transmutatio vero | de uno genere in aliud non est nisi per accidens, | ut de colore in figuram. Ergo de necessitate | media et illa quae habent media sunt in eodem genere. [30] Sed omnia sunt media rerum oppositarum, | quoniam ex istis solummodo est transmutatio per se. | Et ideo non possunt transmutari illa quae non opponuntur. | Ergo transmutatio et non-transmutatio erit de oppositis. Et oppositorum contradictoria vero | non habent medium. [35] Contradictoria sunt opposita quorum altera pars semper est et nullum habet | medium omnino. Alia vero opposita quaedam sunt relativa, |B 325v| et quaedam privativa. | Relativorum |M 136rb| vero omnia quae non sunt contraria non habent | medium. Et causa in hoc est quia non sunt in eodem genere. Et non est [b1] medium inter scientiam et scitum, sed inter magnum |N 337rb| et parvum. |

[1057b2] |F 69| |I 161ra|
23. Si igitur media sunt in eodem genere, sicut declaratum est, et | contraria habent |M 136va| media, necesse est ut sint composita ex istis | contrariis. Quoniam autem habebunt aliquod genus, aut non habebunt. Si [5] habebunt, ergo erunt secundum hunc modum quasi aliquod recipiens aut contraria. Et erunt contraria | ante differentias quae fecerunt contraria; | formae enim sunt ex genere et differentiis, | ut album et nigrum sunt contraria, et alterum | color segregans, et alterum color congregans. Istae igitur differentiae, [10] segregans et congregans, sunt ante. Ergo ista sunt contraria | ante. Sed illa quae differunt secundum contrarietatem sunt | magis contraria. Ergo erunt ista media ex | genere et differentiis, ut omnes colores qui | sunt inter album et nigrum. Oportet igitur ut ista dicantur de differentiis, [15] et genus est color, et quod ista sunt ex aliquibus differentiis, | sed non erunt contraria prima. Et si non, tunc | quodlibet aut erit album aut nigrum aut aliud medium. Ergo ista | erunt inter prima contraria et primas differentias | quae sunt tales et quae continent. Ergo |I 161rb| quaerenda sunt ista primo et [20] omnia contraria quae non sunt ex aliquo medio in genere. Necesse est | enim ut illa quae sunt in uno genere sunt composita ex illis quae non sunt composita secundum genus | aut |M 136vb| sunt non composita. Quoniam contraria non sunt composita ex | invicem, ergo sunt principia. Media vero aut omnia | aut nulla erit aliquod ex contrariis. Ergo |N 337va| transmutatio erit in hoc [25] antequam perveniat ad ista, quoniam erit in quolibet eorum minus aut maius. | |F 70| Et hoc etiam est inter contraria. Et etiam | omnes partes compositae sunt mediae; composita enim ex altero magis et ex altero | minus dicitur quoquomodo quod est ex altero | magis et ex alio minus. Et cum nulla alia sunt diversa [30] ut omnia contraria, ergo media sunt ex contrariis. | Ergo omnia quae sunt sub, et contraria et media, erunt | ex primis contrariis.

[1057b32] |F 74| |I 162ra| |M 137rb| |N 337vb|
24. Declaratum est igitur quod omnia media sunt in | eodem genere, et quod sunt inter contraria, et quod omnia sunt composita | ex contrariis. [35] Quod autem est aliud per formam est aliud alicuius. Et hoc debet | esse utrique, quoniam si animal est aliud secundum formam, necesse est ut utrumque sit animal, | et ut illud quod est aliud secundum formam sit in eodem; illud | enim quod est tale bene dicitur quod ambo sunt ex eodem, cum differunt non [1058a1] per accidens, sive secundum naturam |B 326r| sive alio modo. | Oportet enim habere illud quod est commune tantum, ut animal utrique, | sed ut quodlibet eorum habeat aliud, et etiam idem animal. [6] Verbi gratia, ut sit equus, et aliud homo. Necesse est igitur ut | ista diversitas sit alietas in genere; dico enim quod diversitas generis | est alietas, |F 75| et alietas est illud quod facit hoc aliud. Contrarietas | igitur quae est |M 137va| in re est eadem. Et hoc manifestum est ex sermone sequenti; omnia [10] enim dividuntur secundum oppositionem. Et iam declaravimus quod contraria sunt in eodem | genere; contrarietas enim est perfecta diversitas | et diversitas quae est secundum formam. Omne enim aliquid alicuius generis hoc quod est idem. | Et genus etiam dicitur de utroque. Et ideo omnia | contraria conveniunt in eodem praedicamento quae differunt secundum formam, non secundum genus. [15] Et sunt quaedam ex quibusdam aliis magis; diversitas enim completa et | non est insimul utrique. Ergo diversitas est contrarietas. | Et dicuntur idem secundum formam | omnia quae non habent contrarietatem. Et sunt illa quae non dividuntur; contraria enim sunt in divisione et [20] in eis quae sunt media antequam perveniant ad illa quae non dividuntur. | Ergo mani|I 162rb|festum est quod nihil est in rei veritate apud illud quod dicitur genus neque | idem neque aliud in forma omnino in illa quae est sicut forma generis; | materia enim cognoscitur per negativam. Genus vero est | materia illius cuius dicitur genus, non sicut genus Herculeorum, sed sicut dicitur [25] in illis quae sunt naturaliter. Neque in illis quae non sunt in eodem genere, sed differunt | ab illis secundum genus, et differunt secundum formam ab illis quae sunt in eodem genere; contrarietas | enim est diversitas eius quod differt secundum formam, |M 137vb| et ista | est in illis quae sunt in eodem genere tantum. |

[1058a29] |F 80| |I 163ra| |M 138ra| |N 338rb|
25. Et quaerendum est quare mulier non differt a viro secundum formam, [30] cum masculus sit contrarius feminae, et diversitas est | contrarietas, et quare animal masculum non est aliud a femina | secundum formam; ista enim diversitas est per se animalis, et non sicut | albedo et nigredo, sed feminitas et masculinitas sunt secundum quod animal. | Ista enim quaestio appro|F 81|pinquat |M 138rb| quaestioni dicenti [35] quare quaedam contraria faciunt alia secundum formam et quaedam non, | ut ambulans et pennatum, albedo vero et nigredo non. | Quaedam enim sunt passiones propriae generi, et quaedam non. Ergo [b1] quaedam definitio, et quaedam materia. Omnia igitur contraria quae sunt in definitione | faciunt diversitatem secundum formam, et omnia quae sunt in re | cum materia non faciunt. Et ideo albedo non facit homines, neque | nigredo, neque homo albus differt secundum formam in respectu [5] hominis nigri, neque si fuerit positum unum nomen; homo enim est sicut materia, | et materia non facit diversitatem. | Homines enim non sunt formae hominis. Et ideo si carnes et | ossa sunt alia et alia |B 326v| ex quibus sunt hoc et hoc, sed tamen totum congregatum est aliud. Secundum vero formam | non est aliud quando in verbo non est contrarietas. Et hoc [10] est postremum quod non dividitur. Callias autem est sermo cum | materia, et album est homo quoniam Callias est albus, | et homo est albus per accidens. Neque circulus cupri et ligni neque triangulus cupreus et circulus ligneus et | non differunt secundum formam propter materiam, sed quia in verbo [15] est contrarietas. Sed utrum materia non facit aliud secundum formam, | cum sit |M 138va| aliquo modo? Et forte possibile est ut faciat. Et quare equus est | aliud secundum formam ab hoc homine, cum | verba eorum sunt cum materia? Aut quia in verbo est contrarietas, ut est | hominis albi et equi nigri; habent enim [20] formas, sed non quia alter albus et alter niger, quoniam si uterque |F 82| esset | |I 163rb| albus, tunc formae eorum essent in alia dispositione. Masculus autem et femina et si sint passiones propriae animali, tamen non sunt secundum substantiam, sed sunt in | materia et corpore. Et ideo idem sperma erit aut femina aut masculus | postquam patitur aliqua passione.

[1058b24] |F 87| |I 163vb| |M 139ra| |N 338vb|
26. Dictum est igitur quare sunt alia in forma, |I 164ra| [25] et quare quaedam sunt diversa in forma et quaedam non. | Et cum contraria fuerunt talia in forma, et corruptibile | et incorruptibile sunt contraria alia magis, est | necessarium ut non sit generis corruptibilis et | incorruptibilis ex privatione per differentiam sine potentia. Et ideo diximus modo in eis per [30] nomina. Ergo possibile est aestimare quod non est necesse ut corruptibile | et incorruptibile sint talia in forma, quemadmodum neque album neque nigrum; quaedam enim possunt esse idem insimul cum fuerint | ex universalitate, ut homo quoniam potest esse albus et niger. | Et potest esse in rebus simplicibus ut sit unum non [35] insimul album et nigrum, et si album est contrarium nigro. | Sed quaedam contraria in quibusdam rebus sunt per accidens, | |M 139rb| ut dicta nunc et alia multa. Et quaedam |F 88| [1059a1] non possunt esse alicuius. Et similiter corruptibilia et ea quae non corrumpuntur, quoniam nihil corrumpitur per accidens; accidens enim | possibile est ut non sit. Corruptibile autem et incorruptibile sunt rerum quae sunt necessario | in his in quibus sunt, quando idem fuerit corruptibile, etiam [5] et si fuerit possibile ut non habeat corruptionem similiter. | Ergo necesse est ut corruptio sit aut substantia aut in substantia | cuiuslibet eorum quae corrumpuntur. Et iste sermo est possibilis etiam | in eis quae non corrumpuntur; utrumque enim est ex illis quae sunt necessario secundum quod sunt superius et | primo modo per quem sunt opposita. Alterum enim est corruptibile, et alterum incorruptibile. [10] Ergo necesse est ut sint alia secundum genus. Et est manifestum | quod impossibile est ut sint formae tales ut quidam dicunt. | Et si non, tunc hominum quidam corrumpuntur et quidam non, | et si illae formae dicantur quod secundum formam sunt eaedem cum singularibus | non aequivoce. Quae autem aliae secundum genus magis distant quam alia quae |B 327r| sunt talia secundum formam. |