Aristoteles
Metaphysica

Translatio Arabica-Latina, Versio Vulgata Liber 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Copyright 2011 © Rega Wood

TEI-compliant XML

Variantes (Variants) | Notae (Notes)

Metaphysica 9*

(theta)

*Bolded Text Quoted by Richard Rufus

[1045b27] |B 314v| |I 135ra| |M 114va| |N 326ra| |T 25|
1. Dictum est de ente cui attribuuntur | alia praedicamenta entis, ubi dictum est | de substantia; dicuntur enim entia multa secundum quod recipiunt definitionem substantiae, [30] ut quantitas et qualitas et alia quae dicuntur hoc modo. | Omnia enim habent definitionem substantiae, sicut | diximus in primis sermonibus. Et cum ens dicitur aut quia est hoc | aut quantum aut quale, aut quia est in potentia aut | complemento et actu etiam, distinguemus et loquemur de potentia etiam [35] et |M 114vb| complemento. De potentia primo et quod |B 315r| dicitur | magis vere, non illud quod non est utile in hoc [1046a1] quod volumus nunc. Potentia enim et actus dicuntur multipliciter magis quam illa | quae dicuntur secundum modum motus tantum. Sed cum dixerimus | de differentiis in actu, tunc declarabitur ultima differentia. |

[1046a5] |I 135va| |T 26|
2. Quoniam autem potentia et agere per potentiam dicuntur multis modis, ut determinatum est in | aliis locis, et quae istarum potentiarum dicitur aequivoce, | dimittatur; quaedam enim dicitur per aliquam similitudinem, sicut dicitur | in geometria potentia et non potentia quoquomodo aut aliqua attributione. | Omnia autem quae dicuntur per attributionem ad eandem formam sunt alia principia et attribuuntur potentia [10] ad unum principium. Et illud |M 115ra| est | principium transmutationis in aliud secundum quod est aliud; | potentia enim passionis est in ipso passivo principium transmutationis | passivi ab illo secundum quod est aliud. Habitus vero est potentia quae non patitur ad | illud quod est peius aut ad corruptionem ex alio secundum quod est aliud ex primo [15] transmutante; omnes enim istae  definitiones habent definitionem | primae potentiae. Et etiam istae dicuntur potentiae, | aut quia agunt tantum aut quia patiuntur aut modo bonitatis, ita quod | in definitionibus istarum etiam sunt definitiones primarum | potentiarum quoquomodo. Manifestum est igitur quod forte possibile est [20] ut actio et passio sint una potentia; dicitur enim quod potentia est eius | cuius est potentia passionis, et alterius per illud. Et forte erit | sicut alia; quaedam enim est in passivo. Passivum enim patitur, quia | habet aliquod principium et quia materia est princi|I 135vb|pium etiam, | et illud habet aliud ex alio. Unctuosum autem [25] comburitur; oboediens enim quoquomodo dissolvitur, | et alia similiter. Et quaedam sunt in agente, ut carpentario et | aedificatore; |T 27| quaedam enim sunt in carpentaria, et alia in aedificatore. | Et ideo sunt insimul. Et nihil patitur per se, quia est | unum et non est aliud; quod enim non est potentia et non habet potentiam et quod est contrarium [30] tali potentiae est privatio. Ergo potentia est | eiusdem, et idem non potest. |

[1046a32] |I 136rb| |M 115va| |N 326va| |T 29|
3. Privatio autem dicitur multipliciter; dicitur enim illius quod non habet, et istius quod | habet naturam habendi, aut universaliter aut in tempore determinato in quo habet, et secundum quod oportet, | ut illud quod non est omnino aut erit quoquomodo. In quibusdam vero rebus quae habent naturam [35] habendi, si non habent, dicimus quod ista carent violente. Sed | cum quaedam ista principia sint in carentibus anima, | et quaedam in animatis, et anima est [b1] in habentibus definitionem animae, etiam manifestum est quod | quaedam potentiae etiam non habent definitionem, et quaedam sunt cum |B 315v| definitione. Et ideo omnia | artificia et scientiae sunt potentiae, quia sunt principia | transmutantia in aliud secundum quod est aliud. Et omnia quae [5] sunt |M 115vb| cum definitione sunt contrariorum, sed non sicut | unum unius, ut calidum calefacere. | Physica vero est sanitatis et infirmitatis. Et causa in hoc est quia |I 136va| habet rationem. | Scientia vero idem sermo significat rem et suam privationem, | sed non eodem modo. Et forte erit possibile ut sit duorum, et forte erit [10] illius quod est magis. Ergo necesse est ut sint | illa quae sunt alia contrariorum, et ut sint quorundam per se | et quorundam non per se; ratio |T 30| enim est quorundam | per se et quorundam quoquomodo. | Per accidens igitur significat contrarium per negationem et per remotionem; [15] primo enim privatio est contrarium, et hoc est remotio alterius. | Contraria enim non appropinquant eidem ex eodem. |

[1046b17] |I 136vb| |M 116ra| |N 326vb| |T 32|
4. Et scientia est potentia secundum quod habet dispositionem. Et anima habet principium motus etiam, | quoniam sanans facit sanitatem, et |I 137ra| calefaciens | calorem, et infrigidans frigus. Scientia autem facit [20] utrumque, quia utrumque habet definitionem, sed non eodem modo, et | habet in anima etiam principium motus. Ergo movebit utrumque ex | uno principio et congregabit ea in idem, quia | agit contraria, quando agit |M 116rb| possibilia sine definitione possibilia per definitionem; | determinat enim principium unum per definitionem. Et hoc etiam est manifestum, [25] quoniam sequitur bonitatem potentiae quae est actionis tantum aut | passionis. Illa autem non sequitur ista in omni tempore; necesse est enim | ut illud quod est bonae actionis sit agens etiam. Agens vero tantum non de necessitate erit | bonae actionis. |

[1046b29] |I 137rb| |N 327ra| |T 33|
5. Et quidam, ut Garicon, dicunt quod potentia [30] est apud actionem tantum, | ut aedificator, |M 116va| cum non aedificat, non habet potentiam aedificatoriae, sed qui aedificat, | quando aedificat, et similiter in aliis rebus. Et | non est difficile scire quid accidit istis de impossibili; manifestum est enim quod | non erit aedificator quando non fuerit aedificans. Essentia enim aedificatoriae [35] est essentia impossibilitatis aedificatoriae, et similiter in | aliis artificiis, quoniam si est illud impossibile ut ista | artificia sint in aliquo tempore in eo, quod non ignorat in aliquo tempore [1047a1] aut per oblivionem aut per occasionem aut per tempus, | non recedet artificium quando destruitur apud finem rei, sed est |B 316r| semper, | et si accipiatur in eo aliquo modo, quod est statim. Et simile huic sermoni est in rebus inanimatis; non enim [5] est calidum aut frigidum aut dulce aut universaliter sensibile | sine habentibus sensus. Accidet enim eis | dicere sermonem Protagorae. Et etiam nihil | habebit sensum omnino, |I 137va| nisi sentiat aut intelligat. Si igitur caecum est illud quod non habet | visum in tempore in quo debet habere visum et habet etiam naturam et esse, tunc illi ipsi [10] erunt caeci multotiens in una die, et surdi etiam.

[1047a11] |I 137vb| |M 117ra| |N 327rb| |T 35|
6. Et etiam si illud quod caret potentia non habet potentiam, illud quod non erit | non habet potentiam ut sit. Et qui dicit quod illud quod non habet potentiam | ut sit est aut erit, mentitur, quoniam `non habere potentiam' significat hoc. | Isti igitur sermones negant moveri etiam et generari. [15] Et stans semper erit stans, et sedens semper erit sedens, | quoniam si fuerit sedens, non surget, quia non habet potentiam | ut moveatur. Et si est impossibile | dicere hos sermones, manifestum est potentiam esse aliud ab |T 36| actu. Illi vero sermones [20] faciunt potentiam et actum esse idem, et sic volunt | aliquid negare non parvum. |

[1047a21] |I 138ra| |M 117rb| |T 37|
7. Ergo possibile est ut aliquid habeat potentiam ad esse sed non est, et ut non |I 138rb| sit illud quod habet potentiam ad non | esse. Et similiter in aliis praedicamentis. | Illud quod non habet potentiam ad ambulare non ambulabit, et quod non ambulat | non habet potentiam ad ambulare; potens enim est illud quod, cum habet, [25] agit illud in quod dicitur posse. Nihil igitur erit ad quod non potest. | Verbi gratia, si potest sedere, cum venerit ad hoc | sedere, nihil erit ad quod non potest, | et si moveatur aut movebit aut erigatur aut erigat | aliud aut est aut erit aut non est aut non erit. Similiter [30] etiam magis et hoc nomen `actus' non venit nisi illius quod componitur cum | complemento, et cum aliis etiam magis ex motibus; | aestimatur enim magis quod actio est motus. Et similiter non attribuunt motum | eis quae non sunt, sed attribuunt illum | praedicamentis aliis, ut dicuntur quae non sunt esse cogitabilia aut appetibilia, [35] mobilia vero non. Et hoc est ne sint in actu, cum non sint in actu; [b1] quaedam enim non sunt in potentia et non sunt, | quia non sunt in complemento. |

[1047b3] |I 138va| |M 117va| |N 327va| |T 39|
8. Si igitur hoc quod dictum est sit possibile aut necessarium, manifestum est | quod sermo dicens quod impossibile est |M 117vb| ut sit verus sermo dicens [5] hoc esse possi|I 138vb|bile ut sit, sed non erit, ita quod sequitur hunc sermonem, ut sint res quae impossibile est ut sint. | Verbi gratia, si aliquis |B 316v| dixerit quod diameter | mensurat quod impossibile est mensurare; non enim cogitat hoc | esse impossibile. Nihil enim prohibet, cum fuerit aliquid quod possibile est ut sit | aut ut generetur, ut non sit neque generetur. Sed hoc est necessarium [10] ex positis, si fuerit, et posuerimus ipsum esse aut fuisse illud quod non | est, sed impossibile est ut sit. Et accidet | ut aliquid quod non habet potentiam ex dicere, quod non habeat potentiam secundum mensuram. Nam | falsum et non habere potentiam est idem; sermo enim dicentis te esse modo surgentem est | falsus, sed non habet impotentiam, cum sit possibile.

[1047b14] |I 139ra| |M 118ra| |N 327vb| |T 40|
9. Et cum hoc manifestum est quod, si [15] A fuerit, necesse erit B. Et similiter si possibile fuerit ut sit | A possibile, necesse est ut B etiam sit possibile, quoniam si non fuerit necesse | ut sit possibile, nihil prohibet ut non sit possibile. Si igitur | A possibile, ergo cum fuerit possibile, si | positum fuerit A , accidet ut sit alicuius impossibilis. Et si A fuerit positum, [20] necessario erit B, sed non est possibile. […] Cum igitur | fuerit A, et B erit possibile, cum fuerit in hac dispositione, ita quod | sicut A, necesse est ut sit B. Si autem [25] A et B fuerint in hac dispositione, et si non fuerit B possibile in hac dispositione, neque A et B erunt, | sicut est positum. Et si A fuerit possibile, |T 41| necesse est ut sit B possibile. | Et si A fuerit, etiam necessario erit B; | possibilitas enim essendi B est necessarium esse, cum sit impossibile aliquid loco istius, scilicet si A fuerit. | Et cum fuerit illud quod est possibile ut sit, [30] ergo et illa necesse est ut sint, cum fuerint, et ut sint in hac dispositione. |

[1047b31] |I 139vb| |M 118rb| |N 328ra| |T 42|
10. Et cum fuerint omnes potentiae, et quaedam habent unum |M 118va| genus, | ut sensus, et quaedam per additamentum, ut musica, et quaedam | per doctrinam, ut artificiorum, necesse est ut quaedam sint in eis | quorum actio praecedit, ut sunt omnia quae sunt per consuetudinem et locutionem. Quae autem non sunt talia, quae sunt [35] ista quae sunt per passionem, non est |T 43| necesse ut sint sic. Et cum possibile est [1048a1] aliquod, possibile est in aliquo tempore et quodammodo et per omnia quae debent | distingui necessario. Et illa quae possunt ad motum sunt secundum rationem, | et potentiae eorum etiam sunt cum ratione etiam. Ergo | quae non habent rationem, potentiae eorum non habent rationem etiam. Et est necesse illa esse in animato, [5] ista vero in utroque. Potentiae vero tales, | quando appropinquantur secundum quod est possibile eis de activo et passivo, necesse est | ut quaedam agant et quaedam patiantur. Alia vero non est | necesse; unaquaeque enim omnium |B 317r| istarum agit aliam. Illa vero agunt | contraria. Agit igitur contraria insimul -- quod est [10] impossibile. Ergo necesse est ut dominus verus sit aliud. Et dico | quod hoc est appetitus aut voluntas, quoniam non agit nisi illud quod appetit | in rei veritate, cum fuerit secundum suam potentiam et fuerit propinquum | passivo. Ergo omne quod habet potentiam secundum rationem | necesse est, |M 118vb| cum fuerit appetens illud quod habet potentiam, ut [15] agat illud. Et secundum quod habet de appetitu etiam semper erit, quando passivum fuerit propinquum et habuerit potentiam actionis in hac dispositione. | Et si actio potest ad hoc, et non indigetur addere in sermone, | ` et si non fuerit aliquod extrinsecum', quia | potentia est in eo, et quasi hoc in potentia actionis est additamentum. Et hoc non est omni modo | nisi in eis quae sunt quodammodo. Et in hoc erit divisio et additio, et per res extrinsecas prohibentes; [20] ista enim diminuunt quaedam |I 140ra| in divisione. | Et ideo si voluerit et appetierit agere | contraria insimul, non aget, quia non habet | potentiam ad illa secundum hanc dispositionem, et etiam non habet aliquam potentiam qua agat cum illo quod potest | agere hoc modo. |

[1048a25] |I 140va| |M 119rb| |N 328va| |T 46|
11. Et cum dictum est de potentia quae est secundum modum motus, distinguemus actum. | Et quaestio est quid sit actus, | quoniam hoc distincto manifestabitur etiam possibile; | non enim dicimus hoc tantum esse possibile movere | aliud aut moveri ab alio simpliciter aut alio modo etiam, sed [30] et secundum alium modum etiam. Et ideo apud nostram quaestionem dicemus. Ista enim | quod est igitur in actu est ut sit res non in dispositione in qua | dicitur esse in potentia. […] [35] Et hoc quod intendimus dicere declarabitur per sermonem et rationem sequentem in rebus simplicibus. | Et non oportet quaerere definitionem, | sed considerare de rebus quae dicuntur secundum convenientiam. Quoniam sicut proportio aedificatoris [b1] ad aedificatum et vigilantis ad dormientem | et videntis ad clausum oculos quod habet visum et | abstracti a materia ad materiam et | artificiati ad artificium, et etiam sit [5] alterius duarum partium istius definitionis vel distinctionis actus per se, et alterius | potentia. |I 140vb| Et non dicuntur de omnibus quae dicuntur in potentia eodem modo, sed dicuntur | aut secundum convenientiam, ut sic et ad hoc, etiam in | hoc aut ad hoc; quaedam enim sunt sicut motus ad potentiam, | et quaedam sicut substantia ad aliquam materiam. Et alio modo |B 317v| dicitur quod infinitum [10] et vacuum etiam. Et omnia quae sunt talia in actu et | potentia plurium praedicamentorum, ut dicitur in visu et aedificato et | inspecto, quoniam in istis possibile est ut actus sit verus et simpliciter etiam. Aspectum | vero quia videtur, et aliud quod habet | potentiam |M 119va| ut videat. Infinitum autem non est in potentia aliquo modo sicut [15] illud quod est separatum in actu, sed secundum cognitionem est; necesse est enim | ut iste actus sit in potentia ne divisio finiatur, | et non ut sit separatum. | […]

[1048b35] |I 141va| |M 119vb| |N 328vb| |T 49|
12. Declaratum est igitur quid sit actus | et qualis ex istis sermonibus et similibus. | Distinguemus |M 120ra| igitur in unoquoque particularium rerum quando est in potentia et quando non, [1049a1] quoniam non semper erit neque simile; non enim homo est in potentia illud ex quo est, | sed sperma, |N 329ra| quando perficitur sua generatio, et non fuerit | talis. Et rectum est ut sit sicut non sunt illa quae sunt omnium quae sunt in medicina, neque | casus etiam, sed aliquid est quod habet potentiam, et hoc est [5] virtus vel potentia sanans. Et definitio eius quod est in actu est secundum perfectionem | ex illo quod est in potentia, quando voluerit ut sit | et nullum prohiberet extrinsecum. Illud autem in eo agit sanitatem | quoniam non prohibet aliquid in eo. Et similiter |T 50| etiam | domus in potentia, si non prohiberet aliquid ex quibus est [10] ut sit domus. Illud autem quod possibile est ut sit additio talis et | diminutio, et transmutatio est in eo, hoc est igitur domus in potentia. Et similiter in | aliis rebus quarum principium generationis est ab extrinseco. Et etiam omnia quorum principium generationis | est in illo cuius |I 141vb| est, omnia per quae nullum erit eorum quae sequuntur ex extrinseco, | ut sperma, quoniam quando non fuerit [15] in alio, transmutatur, sed quando fuerit sicut hoc | principium quod habet, tunc erit in potentia. |M 120rb| Illud autem indiget alio principio, | ut terra, quae non adhuc est idolum in potentia, et si | transmutatur, erit cuprum. Et videtur quod illud quod dicitur non sit | `hoc', sed `de quo'. Verbi gratia, arca quae non est lignum sed lignea, [20] neque lignum terra sed terrestreum. Et etiam terra si dicitur hoc modo, | non `alterius', sed `de quo' semper. Et est illud quod est in potentia simpliciter, et est aliud, | ut arca, et aliud quod non est terrestreum neque terra, sed ligneum. | Et ideo hoc est in potentia arca et est materia arcae, simpliciter | autem illud quod est simpliciter, istius vero istud lignum. Et si aliquod [25] primum non dicitur de alio solo, hoc est prima | materia. Verbi gratia, si terra est aerea, et aer non est ignis sed igneus, | ignis erit prima materia, |B 318r| cum non sit hoc. Differentia est | enim inter universale et subiectum passionum, ut homo et [30] corpus et anima et passio et musicus et albus; | illud enim in quo est musica non dicitur musica sed | musicus. Neque homo dicitur albedo sed albus. Neque | ambulatio neque motus, sed ambulans et motum, sicut dicitur `de quo'. | Omnia igitur quae sunt secundum hunc modum, ultimum eorum est substantia. Et omnia quae non sunt [35] talia, sed sunt aliqua forma et hoc praedicabile, | ultimum eorum est materia et substantia materialis. Et accidit superfluum [b1] inde quod cum dicitur de materia |M 120va| et de passionibus, quoniam utrumque eorum est | indefinitum.

[1049b2] |I 142va| |M 121ra| |N 329va| |T 54|
13. Dictum est igitur quando oportet dicere potentiam et quando non. | Et cum distinctum est secundum quot modos dicitur actus, [5] manifestum est quod actus est ante potentiam. Et dico | potentiam non definitum tantum, scilicet quod est principium transmutationis | in aliud secundum quod est aliud, sed universaliter omne principium habens motum | aut quietem; natura enim est in | genere quod est potentiae, quia est principium habens motum, sed [10] non est in alio, sed in se secundum quod est ipsum. Et | actus est ante omnia quae sunt talia secundum definitionem et substantiam. Tempore | vero forte est et forte non. Manifestum est igitur quod est ante sicut diximus. | Primum enim in potentia est illud quod habet potentiam in possibilitate actus. | Verbi gratia, aedificator quoniam est illud quod potest aedificare, [15] et visus est illud quod habet potentiam |I 142vb| ut videat, et visum est istud quod habet potentiam ut videatur. | Et iste sermo de aliis etiam. Ergo necesse est | ut definitione sit ante non esse. Et ut sit ante tempus | tempore illud quod agit rem, | numero autem non. Verbi gratia, quoniam in hoc homine qui [20] est in actu et triticum et videns, materia est ante | secundum tempus, et semen et visum, quod est | in potentia homo et triticum et videns. |M 121rb| In actu autem non sunt ante, sed quia sunt ante secundum tempus per alium actum, | et ex eo generantur; ista enim est semper. Ex illo quod est in potentia [25] erit istud quod est in actu, ut homo ex | homine, et musicus ex musico, semper ex alio primo motore. | Et motor est in actu ante.

[1049b27] |I 143ra| |M 121va| |N 329vb| |T 56|
14. Et dictum est in sermonibus de | substantia quod omne quod generatur est ex aliquo | et per aliquod, et quod hoc est secundum formam idem. [30] Et ideo impossibile est ut sit aedificator qui non aedificat omnino, | et ut sit citharista qui non citharizat omnino; qui enim addiscit citharizare | citharizat et addiscit, et similiter de aliis etiam. | Et ex hoc fuit causa sermonis sophistarum quod possibile est ut | cognitio non sit in |I 143rb| uno et ut agat illud quod dominus cognitionis habet. Addiscens enim non habet, [35] nisi ut sit aliquid ex eo quod habet generatum et ut moveatur aliquo motu |B 318v| | eis quae universaliter habet motor. Et est manifestum in sermonibus de motu, [1050a1] quoniam est necesse ut hoc addiscens habeat aliquid de cognitione; non enim movetur aliquid ad aliud nisi habeat aliquid de illo in se ad quod movetur. |

[1050a2] |I 143va| |M 121vb| |T 57|
15. Et etiam rectum est ut sit manifestum quod actus | hoc modo etiam est ante potentiam secundum generationem et tempus | et substantiam etiam. Primo vero quia quod in generatione est post est [5] ante secundum formam et substantiam etiam. Verbi gratia, |M 122ra| vir qui est ante puer, | et homo |T 58| ante utrumque; in quibusdam enim forma praecedit, | et in quibusdam non. Et si aliquid generatur, ivit ad principium | et complementum per quod est. Et generatio est propter | complementum, actus vero est via, et propter istum invenitur potentia; [10] animal enim non videt ut habeat visum, sed | quomodo videat illud quod non habet. Et similiter scientia aedificatoriae est ut | aedificet, et scientia considerationis ut consideret. Sed non |N 330ra| | considerant quando generatio est in eis. Praeter illos qui consulunt, et isti | non quia considerant, sed quia hoc fuit, quia non indigent considerare aliquid omnino. |

[1050a15] |I 144ra| |M 122rb| |T 59|
16. Et etiam quod materia est in potentia, impossibile est ut veniat ad formam. Et cum materia | fuerit in actu, tunc erit in forma. Et similiter de aliis, etiam et in | aliis in quorum complemento est motus. Et ideo quemadmodum, | quando scient et faciunt addiscentem agentem, vident quod iam veniunt ad perfectionem, | similiter est de natura etiam. Quoniam si non fuerit in hac dispositione. Tunc [20] Hirmus et Honosius. Et erit scientia non manifesta si | fuerit intrinsecum et si fuerit extrinsecum, sicut Hirmus. Operatio enim est complementum, et | actio est operatio. Et ideo hoc nomen `actus' etiam dicitur de | operatione in Graeco et habet se quasi complementum. Ergo erit in | usu rerum quae sunt magis propriae, ut consideratio visus, et non [25] erit alia operatio considerationis praeter hoc omnino. Et erit operatio ex quibusdam rebus | aliquid, sicut est domus ex arte |M 122va| aedificatoriae et est aliud ab | arte aedificatoriae. Sed est | potentiae quasi aliquod complementum in aliquo, aut est in aliquo non complementum; aedificatoria enim est in | illo quod aedificatur, […] et textoria in | eo quod texitur, et similiter in aliis rebus, et universaliter | motus in moto. Omnia vero quae non habent aliam operationem [35] praeter actum, actus est in eis ut consideratio in considerante et [b1] vita in anima. Et ideo fortuna est in anima, quia est qualitas alicuius vitae. |

[1050b2] |I 144va| |M 122vb| |N 330rb| |T 61|
17. Manifestum est igitur quod substantia et forma est actus. | Et secundum hunc sermonem manifestum est quod substantia et actus sunt ante | potentiam, et sicut diximus, semper praecedit tempore. [5] Ergo praecedit actus qui est |B 319r| ante | illud quod semper movetur primo modo. Et alio modo etiam principium verum; | aeterna enim sunt secundum substantiam ante illa quae corrumpuntur. Et nihil est | aeternum in potentia. Et omne verbum et omnis potentia est | contradictoriorum insimul; quod enim non habet potentiam ut sit, non erit, quia non [10] est aliquid. Et omne quod habet potentiam possibile est ut non agat. | Ergo quod habet potentiam ut sit, possibile est ut sit et ut non sit. Ergo idem | habet potentiam ut sit et ut non sit. |M 123ra| Et istud | quod habet potentiam ut non sit, possibile est ut non sit. Et quod |T 62| possibile est | ut non sit, corrumpetur aut modo simplici aut hoc modo. Quod igitur dicitur [15] quod est possibile ut non sit, aut quantitate aut qualitate | et modo simplici per substantiam. Ergo nullum eorum quae non corrumpuntur modo simplici | est in potentia modo simplici. Aliquo vero modo nihil prohibet, ut qualitas | aut ubi. Ergo omnia sunt in actu. Et non sunt ex eis quae sunt necessario, | quoniam si ista prima fuerint ita, ergo nihil omnino est in potentia, neque si motus fuerit aeternus [20] neque si aliquid motum aeternum; | non est enim motum in potentia nisi sit de ubi in ubi. |N 330va| | Et nihil prohibet ut hoc sit materia. Et ideo sol semper agit, et | stellae, et totum caelum. Et non est timendum quod quiescunt in aliqua hora, sicut est | timendum de duabus materiis ne habeant fatigationem de hac actione, [25] quoniam non est in eis magis quam potentia contradictoriae, sicut est motus in | eis quae corrumpuntur, ut motus continuus sit compositus. | Quoniam si sit materia et sit in potentia, non in actu, hoc est | causa eius.

[1050b28] |I 145rb| |M 123va| |N 330vb| |T 64|
18. Et illa quae transmutantur assimilantur illis quae non corrumpuntur, | ut terra et ignis; ista enim sunt agentia [30] quae habent motum per se et in eis. | Aliae vero potentiae ex quibus aguntur omnes sunt contradictoriorum; | illud enim quod habet potentiam movere hoc, habet potentiam movere non hoc etiam, ut omnia quae | habent verbum erunt. Illa autem quae non habent verbum non | erunt contradictoriorum, cum sint praesentes primo. Si igitur ista fuerint naturae [35] aliquae aut ut substantiae, tales sicut illa quae dicunt qui faciunt exemplaria in verbis, | tunc erunt illa quae sunt cognitio |T 65| magis multum alia cognitione, [1051a1] et motus etiam motu, quia ista sunt magis in actu, et | illa sunt potentiae istorum. Manifestum est igitur quod actus est ante | potentiam et ante omne principium transmutationis. |

[1051a4] |I 145vb| |M 123vb| |T 66|
19. Quoniam autem actus est melior et nobilior [5] potentia nobili, manifestum est ex istis sermonibus. Unumquodque enim eorum quae | dicuntur in potentia est in potentia contraria. Verbi gratia, illud | quod dicitur habere potentiam sanitatis est infirmum etiam, | et erit insimul; potentia enim sanitatis et infirmitatis est idem, | similiter et potentia quietis et motus et moveri [10] et aedificare et diruere et aedificari |B 319v| et dirui. | Contraria igitur secundum quod sunt in potentia sunt insimul. Secundum autem quod sunt contraria est | impossibile. Et actiones etiam impossibile est ut sint |M 124ra| insimul, ut | sanare et debilitare. Ergo necesse est ut |N 331ra| alterum sit | bonum, potentia vero similiter aut neutrum. [15] Ergo actus est melior. Et necesse est in rebus malis ut | actus et complementum sit peius potentia. | Idem enim quod potest esse utrumque contrarium. Manifestum est quod non | sit malum absolutum a rebus. Malum enim naturaliter est post | potentiam. Ergo in rebus quae sunt ex rebus in principio [20] et quae sunt aeternae, non est aliquid malum omnino neque error neque | corruptio; corruptio enim est ex rebus malis. |

[1051a22] |I 146ra| |M 124rb| |T 67|
20. Et figurae linearum inveniuntur in actu; cum enim dividunt, | inveniunt eas. Sed sunt divisae manifestae, sed modo | est in eis in potentia. Quare `triangulus habet duos rectos', hoc est manifestum, [25] quia duo anguli qui sunt in lateribus unius puncti sunt aequales duobus rectis. Ergo si extrahatur | unum laterum trianguli, declaratur quod duo anguli qui sunt ex duabus partibus lateris tangentis erunt aequales duobus rectis. | Et |T 68| similiter quare in quolibet semicirculo est unus rectus in circumferentia, sive crura sunt aequalia aut non, et | cum basis fuerit diametri, sive ceciderit in medio circumferentiae aut | in alio. Manifestum est igitur quod illa quae sunt in potentia, |I 146rb| cum sunt [30] in actu, sunt exsistentia. Et causa in hoc est quod actus erit per intelligere | in eo quod potentia erit ex actu. Et propter hoc, cum agunt, | sciunt; actus enim | numero est per generationem. |

[1051a34] |I 146va| |M 124va| |N 331rb| |T 69|
21. Cum igitur dicitur ens et non ens, alterum vero secundum [35] figuras praedicamentorum. Et alterum secundum potentiam et actum quae sunt [b1] istorum, aut secundum contraria. Et dicuntur in rei veritate aut modo vero aut | modo falso, et hoc est in rebus aut per compositionem |M 124vb| aut | per divisionem. Ergo qui vidit quod divisum dividitur, verum dicit, | et qui videt quod congregatum congregatur. […] Aliquid album in Graeco. Sermo falsus etiam; oportet enim ponere aliquid, cum dicitur quod illud quod aestimatur est malum. Qui igitur dicit hoc, dicit verum. Et in alia translatione loco istius: “Et illud quod est valde verum, aut verum dicit aut fallax. Et hoc est in rebus componi aut dividi. Et ideo qui aestimat quod illud quod est divisum est divisum, verum, et qui aesti|T70|mat |I 146vb| compositum esse divisum, aestimat falsum.” Deinde sequitur in duabus translationibus hoc quod dicit modo: | Si igitur quaedam sunt semper composita et non possunt [10] dividi, et quaedam semper divisa et non possunt componi, et in quibusdam | possunt esse contraria, |B 320r| essentia igitur est compositio et | essentia unius, et non essentia est non compositum, sed ut sint plura. | In rebus igitur possibilibus erit una aestimatio quae est falsa | et vera; sermo enim idem est, et potest [15] esse verus in aliquo tempore et falsus in alio. In illis autem quae non habent potentiam | ut sint alio modo, non erit hoc, et non erunt quandoque vera, quandoque falsa, sed | semper erunt vera aut falsa.

[1051b17] |I 147ra| |M 125ra| |N 331va| |T 71|
22. Quae autem non habent compositionem ut aliquid | sit aut non sit, verum et falsum non est ita, quoniam non | est com|I 147rb|positum ut sit si fuerit compositum et non sit [20] si fuerit divisum, ut album lignum aut symmetrum | diametrum. Et non essentia veri et falsi in hoc est sicut | in illis etiam, quoniam quemadmodum verum in istis | non est idem, similiter essentia. Sed est aut verum aut falsum, | et quoddam est verum, non quia dicitur, quia affirmativa [25] et terminus non sunt idem. Et ignorantia est, quia non tangit rem. Non enim est deceptio | in eo quod est nisi per accidens. Et similiter | in substantiis compositis, quoniam in eis non est deceptio, | et sunt omnes in actu, non in potentia. Et si non, generentur | et corrumpentur; ens enim per se non |M 125rb| generatur neque corrumpitur, [30] et si non, esset aliquid ex nihilo. Omnia igitur quae sunt in suis essentiis aliquid | et sunt in actu etiam, non est in eis deceptio nisi | per intelligere. Sed quaeritur in eis quid sint, | utrum sint hoc aut non. Aut erit sicut verum, aut non | erit sicut falsum; unum enim, si fuerit compositum, est verum, et [35] si non fuerit compositum, est falsum. Unum autem, si fuerit secundum quod est in hac dispositione, [1052a1] et si non fuerit secundum hanc dispositionem, tunc intelligere non erit verum. | Et hoc non est falsum neque deceptio, sed ignorantia sicut | caecitas. Ista enim ignorantia est sicut caecitas intellectus, cum nullus eorum | habuerit intellectum omnino. Manifestum est igitur quod in rebus quae non moventur, [5] non est deceptio etiam quae attribuatur alicui tempore. | Ut si quis aestimet quod triangulus est non verum, quia non transmutatur, |T 72| non nunquam aestimet semper quod possibile est ut | in aliquo tempore habeat duos angulos rectos et in alio non, quoniam si fuerit, transmutabitur. | Sed aut per aliquid erit, aut per aliquid non erit. Verbi gratia, ut non sit neque unus numerorum numerus perfectus aut non, aut quidam sit | et quidam non. Ut autem sit numero in uno non, quoniam non est hoc aliquid et aliquid non est. |M 125va| [10] Et non est in hoc aestimatio, sed aut est verum | aut falsum, quia semper est in hac dispositione. |